Yî-chhiu
Yî-chhiu (宇宙) péu-sṳ chhiòn-phu sṳ̀-kiên lâu khûng-kiên. Yit-pân lî-kié ke yî-chhiu chṳ́ só chhùn-chhai ke yit-ke sṳ̀-khûng lièn-siu̍k ne-thúng, pâu-koat khì-kiên ke só-yû Vu̍t-chṳt, Nèn-liòng lâu sṳ-khien. Tui-yî liá-yit thí-ne ke cháng-thí kié-sṳt liáu yî-chhiu-lun. Ngi-sṳ̍p sṳ-ki yî-lòi, kîn-kí hien-thoi Vu̍t-lí-ho̍k lâu Thiên-vùn-ho̍k, kien-li̍p liáu kôan-yî yî-chhiu ke Khô-ho̍k lî-lun, chhṳ̂n-cho Yî-chhiu-ho̍k.
Kîn-kí siông-tui-lun, sin-sit ke chhòn-pô suk-thu yû-han, só-yî chhai mêu-chúng chhìn-khóng hâ chhiong-he chhai fat-sên yî-chhiu phau-chong ke chhìn-khóng hâ, sṳ̀-khûng lièn-siu̍k ne-thúng chûng chṳ́-nèn sû-tó yit séu phu-fun khî ke sin-sit, khì-thâ phu-fun ke sin-sit chiong yún-yén mò-fap chhòn-pô.
Yî-chhiu he chhùn-chhai ke-yit-chhiet, chhiòn-phu ke khûng-kiên, vu̍t-chṳt, chîn-li̍t (精力) lâu sṳ̀-kiên. Liá-he yit-chak tông-thai ke-kóng-fat khûng-kiên, yû kí-tô-sṳ̍p-yi （十億）ke sên-hi, mî-chak sên-hi tû pâu-hàm kí-tô sṳ̍p-yi chak hèn-sên, m̀-ko kì chṳ-seú 99.99% tân-chhiang he khûng thin-thin. Chhṳ-chhiùng 138 yi-ngièn （億年）chhièn tan-sên yî-heu, yî-chhiu chhai yit-chhṳ̍t mò-thìn khok-thai (擴大). Thèn-tén Thai-pau-cha, kì yit-chhṳ̍t mò-thìn pien-fa.
Chhai thai-pau-cha (大爆炸) yî-chhièn, chhiòn yî-chhiu vi-yî chhai yit-ke pí chhṳ̀n-fôi kha-se ke hi-phau tî-poi. Vûn-thu tông ngie̍t, me̍t-thu sṳ̍p-fûn kô, thut-yèn pau-cha. Ko-mò-kí-kiú, yî-chhiu chhiu pien pí Sên-hi kha-thai. Kì he mò-thìn chen-chóng lâu lâng-khiok, sùn-sui ke nèn-liòng pien-sṳ̀n-è vu̍t-chṳt. Chhai sa-hâ-lòi ke-sṳ̍p-yi （十億）-ngièn tú-hong, hèn-sên, hàng-sên (行星) lâu sên-hi ke-hìn-sṳ̀n chhóng-chho-lê ngài-teû só-tî ke-yî-chhiu.