Yîn-koet Chóng-ló-fi Chhâi-fi
Yîn-koet Chóng-ló-fi Chhâi-fi (英國長老會差會, Yîn-ngî: English Presbyterian Mission) he Yîn-koet Chóng-ló-fi chhai hói-ngoi ke chhòn-kau ki-kèu. 1847-ngièn, Yîn-koet Chóng-ló-fi Chhâi-fi khôi-sṳ́ hiong Chûng-koet chhòn-kau, Pîn Vî-liâm (賓威廉, William Chalmers Burns) chiap-su liá-yit sṳ́-min, kì kîn-ko Hiông-kóng to-tha̍t Hà-mûn, kûng-chok sṳ̍p-ngièn heu, Sṳ̂ Ngièu-lî Mu̍k-sṳ̂ (施饒理牧師, Reverend George Smith) kâ-ngi̍p.
Pîn Vî-liâm chhai Hà-mûn chhóng-kien Chûng-koet chui fàn-yùng ke chhòn-kau-khî chṳ̂-yit. Kì-têu kien-li̍p kau-thòng, ho̍k-káu lâu yî-yen. Yîn-koet Chóng-ló-fi Chhâi-fi tak-chhiam chhai Chûng-koet fat-chán si-ke chhòn-kau khî-vet: Hà-mûn khî, Sân-thèu khî, Thòi-nàm khî lâu Hak-kâ khî. Hak-kâ khî yu kien-li̍p sâm-ke kí-tiám, fûn-phe̍t vi Ńg-kîn-fu (五經富, kîm-ha su̍k-yî Kóng-tûng-sén Ket-sî-yen), Sâm-hò-pà (三河壩, kîm-ha su̍k-yî Kóng-tûng-sén Thai-phû-yen) lâu Sông-hông-yen (kîm-ha su̍k-yî Fuk-kien-sén).
1856-ngièn Sîn-kau Yîn-koet siên-tho-fi phai-ngìn lòi Chhâu-sân (潮汕) chhòn-kau, sṳ̀n-li̍p Chóng-ló-fi. 1866-ngièn Yîn-koet-ngìn Sṳ̂ Ngièu-lî Mu̍k-sṳ̂ (Reverend George Smith) siên-to Sân-thèu-sṳ sat-li̍p chhòn-kau-só. 1868-ngièn chin-ngi̍p Ket-sî-yen Mièn-fù-chṳ́n (棉湖鎮) kien-chho kau-thòng lâu Mu̍k-sṳ̂-lèu. Sâm-ngièn heu chin-ngi̍p Hak-kâ thi-vet ke Ńg-kîn-fu, Hò-phô tén chhú, chhai Hò-phô kien-li̍p lî-pai-thòng. Chṳ̂-heu Ngièu-lî Mu̍k-sṳ̂ fì-koet, kám-chheu Â-pak-thin Thai-ho̍k (Aberdeen University) chhiu-thu̍k ke lióng-vi thùng-pân thùng-ho̍k Ki Tô-na̍p (紀多納, Donald MacIver 1852-1910) lâu Lí Vî-liâm (李威廉, Dr. William Riddel 1853-1910). Ki Tô-na̍p chhai 1879-ngièn chhut-fat lòi-to Chûng-koet, Lí Vî-liâm 1880-ngièn lòi-to Chûng-koet, sṳ̀n-vì Yîn-koet Chóng-ló-fi Chhâi-fi chhai Hak-kâ thi-khî siên-kau ke siên-fûng Ki Tô-na̍p Mu̍k-sṳ̂ lâu Lí Vî-liâm Yî-sên thin-kî chhai kîm-ha su̍k-yî Ket-sî-yen Ńg-yùn-chṳ́n (五云鎮). Than-he liá-ke thi-fông mò sṳt-ha̍p cho yit-ke chhòn-kau chûng-sîm khî,Kì-têu yì-yèn chhiên-to Ńg-kîn-fu khî.
Ńg-kîn-fu Hak-kâ khî kau-vu chhai Ki Tô-na̍p, Lí Vî-liâm tén-ngìn khôi-chhóng chṳ̂-heu, fat-chán khoai-suk, kien-li̍p kî-tuk-thù lî-pai-thòng. fuk-yîm yî-yen, sṳ̀n-ho̍k-yen, nàm-káu, ńg-káu. Kì-têu tû-nèn pó-chhṳ̀ vún-thin ke fat-chán. Ki Tô-na̍p ngia̍t-sîm ngiên-kiu Hak-kâ ngî-ngièn, chhai Chûng-koet tông-thi ngìn-sṳ Phàng Kín-kô (彭景高) tén-ngìn ke hia̍p-chhu hâ chên yî 1905-ngièn phiên-chho̍k chhut-pán "Hak-Yîn Chhṳ̀-tién (《客英詞典》Yîn-ngî: A Chinese-English Dictionary, Hakka Language as Spoken in Kwangtung Province ) .
1924-ngièn " Sân-thèu Hak-ngî Sṳn-kîn Yi̍t-pún" (汕頭客語聖經譯本) he Yîn-koet Chóng-ló-fi Chhâi-fi Chhut-pán-sa (English Presbyterian Mission Press) chhai Sân-thèu chhut-pán. Sân-thèu yit-tai ke khì-thâ yen heyung Hak-ngî vi chú; chai kâ-song Sân-thèu ke thi-li hòng-yun chṳ̂ phièn tén yîn-su, sṳ́-tet kì sṳ̀n-vì tông-sṳ̀ Hak-ngî ke chhòn-pô chûng-sîm. Tông-sṳ̀ Thòi-vân Chóng-ló-fi phai Chung thiên-kî (鍾天枝) mu̍k-sṳ̂ chhièn-vông Sân-thèu ho̍k-si̍p Ye̍t-ngìn Pha̍k-fa-sṳ (粵人白話字), ngièn-siên sat-thin he ho̍k-si̍p kîn-ngiam yî-heu, nèn pông-chhu Thòi-vân Hak-kâ sin-thù yúng-yû chhṳ-kâ Â-mê-fa siá-sṳ̀n ke Sṳn-kîn.