Ireland Tó

Ireland Tó.

Ireland Tó (Yîn-ngî: Ireland (island), Ireland-ngî: Éire) he vi-yî Êu-chû sî-pet-phu ke tó-yí, yî mien-chit kie-son he Êu-chû thi-sâm-thai tó. Tó-sông thai phu-fûn-khî-vet su̍k-yî Ireland Khiung-fò-koet ke liâng-thú, than vi-yî tó-sông tûng-pet-phu ke pet Ireland thi-khî, khì chú-khièn su̍k-yî lièn-ha̍p Vòng-koet.

Cháng-ke Ireland tó ke ngìn-khiéu thai-yok vì 620 van-ngìn. Khì-chûng kî-chhu-chhai Ireland Khiung-fò-koet ke ngìn-khiéu yû 445 van-ngìn (pâu-koat kî-chhu-chhai Dublin Tû-fi-khî yok 166 van ke ngìn-khiéu), 177 van-ngìn kî-chhu-chhai pet Ireland thi-khî (pâu-koat kî-chhu-chhai Belfast Tû-fi-khî yok 57 van ke ngìn-khiéu).

Chṳn-chhṳ sông, Ireland tó-sông fûn-vì Ireland Khiung-fò-koet, pâu-koat tó-sông ke liuk fûn chṳ̂ ńg, pet Ireland chṳ́ hâm-koi liáu khì yì chhai tó ke tûng-pet-phu ke yit phu-fûn.

Siông-tui tâi-ái ke sân lâu, chû-vì yû kí ke hò-liù-thûng vông tó-yí nui. Tó-sông yû mèu me̍t ke chhṳ̍t pûn, vûn-fò than tô pien ke hói-yòng hì-hèu. Chhṳ̍t chṳ 17 Sṳ-ki hàn-yû mèu me̍t ke sêm-lìm thi fu̍k-koi tó-sông. Kîm thiên, kì he Êu-chû phat muk liòng chui-kô ke thi-khî chṳ̂-yit. Hien-chhùn Ngi-sṳ̍p-liuk chúng Ireland ngièn sâng thûng chhṳ̍t-vu̍t.

13 Sṳ-ki sṳ̀ chûng Sṳ-ki ke Norman ngi̍p-chhîm pûn liáu Gael-chhu̍k fu̍k sṳ ke kî fi. 1603-ngièn heu chhêu-ko 60-ngièn chhai 16 Sṳ-ki ke kiên hiet chan thô-chṳ Yîn-koet ke chú-thô thi-vi. Chhai 1690-ngièn kiên, Yîn-koet tui Ireland sṳ̍t-hàng Sîn-kau thúng-chhṳ chṳ-thu, Sîn-kau thù lâu Thiên-chú-kau thù ke téu-châng yèn chhòng chṳ 18 Sṳ-ki. 1801-ngièn, Ireland sṳ̀n-vì Yîn-koet ke yit phu-fûn. 20 Sṳ-ki chhû ke thu̍k-li̍p chan-châng thô-chṳ tó-sông ke fûn-lie̍t, pin kien-li̍p liáu Ireland Chhṳ-yù pâng. Pet Ireland yìn he Yîn-koet ke yit phu-fûn, 90-ngièn thoi téu-châng thu̍t yèn màn yèn, chin yì fat-sâng pet Ireland mun-thì. Pet Ireland chhûng-thu̍t heu chhiâm-thin fò-phìn hia̍p-ngi. 1973-ngièn, Ireland Khiung-fò-koet lâu pet Ireland khiung-thùng kâ-ngi̍p Êu-chû kîn-chi khiung-thùng thí.

Ireland vùn-fa yû yit-ke tui khì-thâ vùn-fa ke hién chho̍k ke yáng-hióng, thi̍t-phe̍t he chhai vùn-ho̍k liâng-vet, chhai kha-séu ke chhàng-thu, Khô-ho̍k fò kau-yuk. Hàn-yû chhòn-thúng ke Celt vùn-fa, yì: Gael yun-thûng, Ireland yîm-ngo̍k fò Ireland-ngî, pin sṳ̀n sip Sî-fông chú-liù vùn-fa, yî-khi̍p tông thoi yîm-ngo̍k fò hi khia̍k, pin lâu Yîn-koet khiung-thùng fûn-hióng ke vùn-fa, khiung-thûng ke yun-thûng, yì: chiuk-khiù, Kám-lám-khiù, soi mâ, golf, fò Yîn-ngî.