Rwanda

Rwanda Khiung-fò-koet Republic of Rwanda Repubulika y'u Rwanda République du Rwanda Jamhuri ya Rwanda
koet-khì koet-fî
Kiet-ngièn: Ubumwe, Umurimo, Gukunda Igihugu "thòn-kiet, lò-thung, oi-koet"
Koet-kô: Rwanda nziza "Mî-li ke Rwanda"
Sú-tû lâu chui-thai sàng-sṳ	Kigali
Kôn-fông ngî-ngièn	Rwanda-ngî, Fap-ngî, Yîn-ngî, Swahili-ngî
Chṳn-fú	tân-yit-chṳ, yit-tóng yû-sṳ, chúng-thúng-chṳ, khiung-fò-koet
• chúng-thúng	Paul Kagame
• chúng-lî	Édouard Ngirente
Li̍p-fap kî-koân	Ngi-fi
• Song-ngi-yen	Chhâm-ngi-yen
• Ha-ngi-yen	Chung-ngi-yen
Mien-chit
• Chúng-khiung	26,338 km2 (10,169 sq mi) (thi 144 miàng)
• súi-vet (%)	5.3
Ngìn-khiéu
• 2019-ngièn kû-kie	12,374,397 (thi 76 miàng)
• 2012-ngièn phú-chhà	10,515,973
• Me̍t-thu	470/km2 (1,217.3/sq mi) (thi 22 miàng)
GDP (PPP)	2020-ngièn kû-kie
• Chúng-khiung	$33.455 sṳ̍p-yi
• Phìn-kiûn	$2,641
GDP (miàng-ngi)	2020-ngièn kû-kie
• Chúng-khiung	$11.061 sṳ̍p-yi
• Phìn-kiûn	$873
Gini (2016-ngièn)	43.7 chûng
HDI (2019-ngièn)	0.543 tâi · thi 160 miàng
Chhièn	Rwanda franc (RWF)
Sṳ̀-khî	UTC+2 (CAT)
Khôi-chhâ fông-hiong	yu
Thien-fa khî-ho	+250
ISO 3166 thoi-ho	RW
Táng-kip Mióng-vet	.rw

Rwanda Khiung-fò-koet (Rwanda-ngî: Repubulika y'u Rwanda, Fap-ngî: République du Rwanda), kién-chhṳ̂n Rwanda, he yit-ke vi-yî Fî-chû chûng-phu lâu tûng-phu ke chú-khièn koet-kâ, chho-lo̍k chhai chhak-tho yî nàm, lâu Uganda, Tanzania, Burundi lâu Congo Mìn-chú Khiung-fò-koet chiap-yòng. Rwanda thi-chhú thai-fù thi-khî, hói-pha̍t kha-kô, thi-lî sông yî sî-phu ke sân-khî fò tûng-phu ke ngie̍t-tai chhó ngièn vì-chú, chhiòn-koet kok-thi fûn-pu yû tô-ke fù phok. Kâi koet su̍k Vûn-tai to Â-ngie̍t-tai hì-hèu, mî-ngièn yû lióng-ke yí kui lâu lióng-ke hôn kui.

Rwanda ke ngìn-khiéu chú-yeu kî-chhu-chhai nùng chhûn thi-khî, yî ngièn-khiâng ngìn vì-chú, Me̍t-thu chhai Fî-chû koet-kâ chûng vi kî chhièn lie̍t. Rwanda ngìn chú-yeu fûn-vì sâm-ke chhu̍k-khiùn: fù thù chhu̍k, thù sî chhu̍k fò thi̍t ngá chhu̍k. Khì-chûng thi̍t ngá chhu̍k he kâi koet sâng-fa̍t chhai sêm-lìm chûng ke chui-chó kî-mìn pûn kak mí ngìn ke heu-thoi, yì chhai fù thù chhu̍k fò thù sî chhu̍k ke hí-ngièn sông ho̍k-su̍t kie song vi tha̍t sṳ̀n yit chṳ yi-kien, yit-sia Ho̍k-chá ngin-vì kì-têu he yù yî-chhièn ke chúng-chhu̍k sa-fi yén sâng, nang yit phu-fûn Ho̍k-chá chet ngin-vì kì-têu fûn-phe̍t he chhiùng m̀-thùng ke chúng-chhu̍k fò phu-lo̍k chhiên-yì ko lòi. Rwanda sṳ̍t-hàng Chúng-thúng chṳ chṳn-fú, hien-ngim Chúng-thúng he Rwanda oi koet chhṳn sien ke Pó-lò khà kâ mòi, yî 2000-ngièn sông ngim. Lâu lìn koet siông-pí, yì kîm ke Rwanda thâm vû fú-phai ke chhàng-thu kha-tâi, put-ko ngìn-khièn chû-chṳt po-ko chhṳ̂n kâi koet ke fán-tui-phai thòn-thí su-to ap chṳ, ngièn lun Chhṳ-yù ya chô to khiúng hak fò han-chṳ. Kâi koet chhṳ chhièn chhṳ̍t-mìn sṳ̀-khì yî-lòi chhiu yit-chhṳ̍t yù ngiàm kak ke hàng-chṳn kip phe̍t chin-hàng kón-lî, chhiòn-koet on 2006-ngièn va̍k-thin ke piên-kie fûn sṳ̀n Ńg-ke sén. Chhṳ́-ngoi, Lû-vong-tha̍t ke ńg sin koet Fi-ngi yèn pí-li vì sṳ-kie chui-kô.

Rwanda chhṳ sa̍k hi fò thiet hi sṳ̀-thoi chhiu yû ngìn-khiéu chhai chhṳ́ shiú lia̍p chhái si̍p, chṳ̂-heu yu yû pân thù ngìn chhiên ngi̍p. Liá-têu ngìn-khiéu hí-chhû chhi si̍p sṳ̀n shì chhu̍k sa-fi, chṳ̂-heu yu hìn-sṳ̀n Vòng-koet. 18 Sṳ-ki chûng khì, Lû-vong-tha̍t Vòng-koet khôi-sṳ́ thúng-chhṳ liá phién thú-thi, thù sî chhu̍k koet-vòng chṳ̂n-fu̍k liáu khì-thâ mìn-chhu̍k, si̍p-chûng khièn-li̍t, heu-lòi hàn chṳ thin liáu fán fù thù chhu̍k ke chṳn-chhet. 1884-ngièn, Tet-koet khôi-sṳ́ tui Tûng-Fî sṳ̍t-hàng chhṳ̍t-mìn thúng-chhṳ, Rwanda ya siông-yin sṳ̀n-vì Tet-koet chhṳ̍t-mìn-thi, chṳ̂-heu yu chhai 1916-ngièn yit chan khì-kiên sṳ̀n-vì Pí-li-sṳ̀ chhṳ̍t-mìn-thi. Liá lióng-ke Êu-chû koet-kâ tû-he thûng-ko Rwanda koet-vòng lòi thúng-chhṳ kâi koet, pin yèn sa khì chhîn thù sî chhu̍k chṳn-chhet. 1959-ngièn, fù thù chhu̍k hí pîn chho fán, thù sat liáu thai-liòng thù sî chhu̍k ngìn, chui-chûng chhai 1962-ngièn kien-li̍p liáu yit-ke yî fù thù chhu̍k ngìn cham chú-thô thi-vi ke thu̍k-li̍p koet-kâ. 1990-ngièn, thù sî chhu̍k liâng-thô ke Rwanda oi koet chhṳn sien fat-hí nui-chan, sùi chṳ̂ yì lòi ke he 1994-ngièn ke chúng-chhu̍k me̍t chhie̍t, kû-kie su fù thù chhu̍k khi̍t tôn Fûn-chṳ́ thù sat ke thù sî chhu̍k ngìn fò vûn-fò phai fù thù chhu̍k ngìn yû 50 chṳ 100 van. Chui-chûng Rwanda oi koet chhṳn sien chhí-tet liáu kiûn-sṳ sông ke sṳn-li, liá-chhòng chúng-chhu̍k me̍t chhie̍t chhòi siông-yin chûng chṳ́.